Những câu chuyện của Triệu Tử Dương khi bị giam lỏng
(Tiếp theo)
II. Hai mặt của một vấn đề
Triệu nói: thị trường và chế độ sở hữu là hai mặt của một vấn đề, chỉ làm thị trường, không được, còn phải giải quyết quan hệ chế độ sở hữu. Không thay đối chế độ sở hữu, thị trường khó hình thành cạnh tranh. Sở dĩ kinh tế quốc doanh của các nước phương Tây có thể làm tốt là vì có sự đối lập giữa cạnh tranh thị trường và kinh tế tư nhân, có nghĩa là nói có cơ chế động lực đấu tranh sinh tồn đối mặt với thị trường, đối mặt với kinh tế tư nhân. Kinh tế quốc doanh Trung Quốc không giống như vậy, chỉ có thể chịu lãi chứ không thể chịu lỗ; vì vậy không làm cuộc mổ xẻ lớn với doanh nghiệp quốc doanh không được.
Triệu nói: lâu nay kiên trì tiêu chí xã hội chủ nghĩa là chế độ công hữu hơn nữa còn trở thành khu cấm không thể nghi ngờ. Không đột phá khuôn khổ đó, cải cách không có đường ra. Mà ngay làm chế độ cổ phần lấy chế độ công hữu làm chủ thể, giống như vậy cũng không được; vì điều đó không có khác biệt gì lớn với chế độ công hữu, nếu thực hiện chế độ cổ phần thì cũng phải có ít nhất một phần ba là kinh tế tư nhân mới được. Ngoài số ít doanh nghiệp cơ sở, sự nghiệp công ra, đều nên để dân quản.
Triệu nói: chỉ có thay đổi chế độ quốc hữu, chính phủ mới có thể không can thiệp xí nghiệp, mới có thể tách rời chính quyền và doanh nghiệp, mới có thể tránh được giao dịch quyền tiền, mới có thể giải quyết vấn đề hủ bại; đồng thời chỉ có làm như thế mới có thể hình thành cơ chế cạnh tranh thị trường công bằng, doanh nghiệp mới trở thành chủ thể của thị trường. Vì thế thay đổi chế độ sở hữu là căn bản. Chế độ sở hữu chưa thay đổi, trong tình hình doanh nghiệp quốc doanh còn ở vào địa vị lũng đoạn, nếu hoàn toàn mở cửa giá cả thì chỉ tổn hại người tiêu dùng hơn nữa còn nguy hiểm. Hiện nay không đi sâu cải cách được, độ khó của cải cách, đều ở vấn đề chế độ sở hữu.
Đến đó Triệu cảm khái nói: về tư tưởng bản thân tôi còn mấy vấn đề chưa giải quyết:
Một là, vừa muốn cải cách, lại muốn duy trì khu cấm, khó thay!
Một là, vừa muốn nâng cao hiệu quả kinh tế, phát huy tính tích cực, lại vừa muốn duy trì công ăn việc làm ổn định, khó thay!
Một là, dưới sự khống chế của “chính trị những ông già”, muốn tôn trọng người già, lại muốn thay đổi mô thức tư duy chính trị cũ của những ông già, khó thay!
Triệu lại nói: không thay đổi sự can thiệp, khống chế của đảng, tiến hành cải cách quả là khó. Nhưng nếu không có lực ngưng tụ cũng khó.
Triệu nói: Ở Trung Quốc, tôi đề xuất “cải tạo” công tác chính trị tư tưởng, đều nói không được, dẫn tới Bí thư các tỉnh phản đối, sức cản rất lớn, chỉ có thể nêu “tăng cường cải thiện sự lãnh đạo của đảng”. Tại Liên Xô, Gorbachov áp dụng biện pháp đảng ra rìa, thành lập một Ủy ban dưới Tổng thống và áp dụng biện pháp bầu cử trực tiếp lãnh đạo cải cách.
Triệu nói: cải cách ở Liên Xô, một cái là [Nikita] Khrushchev đột phá sùng bái cá nhân Stalin; một cái là Yeltsin đột phá chế độ xã hội chủ nghĩa và sự lãnh đạo của đảng cộng sản. Yeltsin là một nhân vật, nhưng cũng có hai loại khả năng tính.
Triệu cho rằng cải cách có những rủi ro nhất định. Gorbachev chỉ làm cân bằng, không dám chịu trách nhiệm, như thế cũng không được.
Tôi hiểu là ở đây Triệu đề xuất Yeltsin có hai tiền đề, một là cải cách thành công, hai là thế lực bảo thủ Liên Xô lớn, có khả năng phục hồi, từ dó dẫn tới cải cách thất bại. Tôi cho rằng: ở đây, Triệu đề xuất “cải tạo” công tác tư tưởng, ý nghĩa của nó rất trọng đại. Nếu như nói chỉnh phong Diên An năm 1942, chủ tịch Mao đề xuất: cải tạo việc học tập của chúng ta là nhằm vào đường lối tả khuynh do Vương Minh là đại biểu, lấy bối cảnh là chủ nghĩa giáo điều quốc tế cộng sản do Stalin là đại biểu; thế thì, lần này Triệu đề xuất phải “cải tạo” công tác chính trị tư tưởng là nhằm vào mô hình xã hội chủ nghĩa Liên Xô; đó là muốn thực hiện chế độ xã hội chủ nghĩa thì phải đổi mới chế độ lãnh đạo của đảng. Điều này có thể thuyết minh trong nội dung cuốn sách Triệu Tử Dương và cải cách chính trị của Ngô Quốc Quang [4] . Trong bài viết Gorbachev nhớ lại lần gặp Triệu có nói, Triệu đã từng hỏi ông ta: “chính thể một đảng liệu có thể thực hiện thông suốt không? (tức chế độ một đảng liệu có thể bảo đảm phát huy dân chủ hay không? Dưới điều kiện chế độ một đảng liệu có thể tiến hành giám sát đôn đốc có hiệu quả mặt trái không? Liệu có thể tiến hành đấu tranh với hiện tượng lừa đảo mưu lợi trong cơ quan đảng, chính?) Đoạn nói này cũng có thể thuyết minh Triệu đã có tư tưởng nhìn trước, muốn tiến hành cải cách chính trị.
Tiếp đó Triệu lại bàn đến hiện nay kinh tế thế giới đang hướng tới nhất thể hóa, sự phát triển của công ty siêu quốc gia, sẽ làm cho quan niệm của người ta đối với khái niệm chủ quyền quốc gia, thậm chí quan niệm dân tộc phát sinh thay đổi.
Ngay khi đó, tôi đã nói tới mấy cách nhìn hình thành qua mấy năm tự mình quan sát suy nghĩ: bất kể là chủ nghĩa này hay chủ nghĩa nọ, chỉ cần gia tăng của cải cho xã hội loài người thì là chủ nghĩa tốt; bất kể chế độ này chế độ kia, chỉ cần có thể phát triển sức sản xuất, nâng cao mức sống của nhân dân thì là chế độ tốt; bất kể loại hình thái ý thức này hay hình thái ý thức nọ, chỉ cần thúc đẩy xã hội loài người tiến bộ thì là hình thái ý thức có giá trị. Sẽ có thể thoát khỏi sự trói buộc của hình thái ý thức cũ.
Triệu hỏi tôi: quan niệm của anh đã thay đổi như thế nào?
Tôi nói: ngày hôm nay khi toàn cầu thị trường hóa, kinh tế thế giới nhất thể hóa, đặc biệt là đi tới thông tin hóa, đã là thị trường trong nước quốc tế hóa, thị trường quốc tế quốc nội hóa; đã là trong anh có tôi, trong tôi có anh, chặt chẽ không thể tách rời; đang ở trong thời kỳ cách mạng kinh tế mới; tự do, dân chủ, khoa học, pháp trị đã thành qui luật phổ biến của nhân loại tiến bộ; sự phát triển của xã hội loài người đã vượt qua giới hạn của dân tộc và địa vực quốc gia; nhất là với sự xuất hiện của vũ khí hạt nhân, sự phá hỏng môi trường sinh thái, lợi ích của nhân loại đã được nâng lên vị trí thứ nhất, đòi hỏi phải có ý thức toàn cầu, không thể còn cuộc đấu tranh hình thái ý thức “mày sống tao chết” nữa.
Triệu lại hỏi tôi: cái quan niệm mới này của anh đã lại thay đổi như thế nào đấy?
Tôi nói: hiện nay các vùng, các dân tộc trên thế giới dưới sự thúc đẩy của lực lượng thị trường đã đi vào thời kỳ kết nối lớn, kỷ nguyên mới của xã hội loài người sẽ đến, không còn do chủ nghĩa nào đó làm mục tiêu cuối cùng, bởi vì xã hội loài người cuối cùng đang vận động, phát triển tiến lên cũng giống như các sự vật khác là không có chỗ tận cùng, tất cả đều đang thay đổi, làm gì có mục đích cuối cùng? Bất kể là chủ nghĩa tư bản hay chủ nghĩa xã hội đều đang tự mình vứt bỏ, và phát triển thay đổi, trước đây chính là đã thiết kế một mục đích cuối cùng, lại nâng lên thành hình thái ý thức và tiến hành cuộc đấu tranh “mày sống tao chết” không từ thủ đoạn, nên mới dẫn tới nhiều lần tai họa lớn cho xã hội loài người trong thế kỷ XX.
Tôi nói: trước đây có khả năng tôi là một người lý tưởng chủ nghĩa, từ tuổi thiếu niên đã theo đuổi xây dựng một xã hội mới lý tưởng, cũng vì lý tưởng đó mà có nhân sinh quan suốt đời phấn đấu, cho dù có hy sinh cũng không tiếc; thế nhưng xã hội hiện thực làm cho tôi bất mãn với hiện trạng, tôi bắt đầu suy ngẫm lại, nhất là đàn áp phong trào dân chủ yêu nước của học sinh trong sự kiện “4-6” [5] , quân đội nhân dân đàn áp nhân dân khiến tôi cảm thấy không thể suy nghĩ gì nữa. Đại khái có thể là do tôi cũng xuất thân từ tham gia phong trào dân chủ yêu nước học sinh, cuộc đàn áp “4-6” làm tôi nản lòng thoái chí, đối với lý tưởng đã tan tành như ảo mộng; cộng thêm ảnh hưởng cuả trào lưu thế giới mới và sự xuất hiện của trào lưu tư tưởng mới, lại làm cho tầm mắt của tôi mở rộng, cho rằng bây giờ nên cứu toàn nhân loại, sự sinh tồn của loài người là thứ nhất, nhất là tôi hiểu được sự phát triển của chủ nghĩa tư bản hiện đại có hiện tượng “hướng về đồng thuận” với chủ nghĩa xã hội, có thể có nhiều con đường đi tới hiện đại hóa, thực hiện văn minh hiện đại. Vì thế tôi cần nhẩy ra khỏi sự trói buộc của hình thái ý thức cũ.
Cuối cùng tôi kiến nghị với Triệu: hy vọng ông có thể nghiên cứu một số vấn đề, do từng trải của cuộc đời ông là phong phú, cần ghi chép lại những tư liệu quí báu đó.
Đối với việc này, ông trả lời: tâm tình tôi tiêu cực, mục tiêu lý tưởng phấn đấu suốt đời cũng không muốn thay đổi, những vấn đề lịch sử này, thế hệ sau sẽ có người thanh lý, bởi vì có nhiều người có chí vì việc này.
Triệu lại nói: hiện nay tôi vừa không thể xem hồ sơ mà ngay đến những bài nói trước đây của tôi, những tài liệu công khai hay không công khai, muốn lấy về tham khảo một chút đều không cho, lại không thể hẹn người đến thảo luận, khêu gợi lẫn nhau. Rất nhiều cách nhìn mới, quan điểm mới được xuất hiện trong những khêu gợi lẫn nhau, tranh luận với nhau, vì vậy không dễ nghiên cứu.
Tôi nói: đó đúng là vấn đề thực tế.
Bản tiếng Việt © 2007 talawas
[1]Qua Dương (1916- ), nữ, từng là chủ biên tạp chí Tân quan sát, năm 1989 lưu vong sang Mỹ.
[2]Nikolaj Ivanovich Bukharin (1888 - 1938), nhà hoạt động chính trị Liên Xô. Vào Đảng Bônsêvich từ 1906. Lênin đánh giá Bukharin là một trong những nhà lí luận xuất sắc nhất của Đảng. Có nhiều ý kiến sâu sắc, đúng đắn trong việc thực hiện chính sách kinh tế mới của Lenin trong nông nghiệp và đối với nông dân. Bị xử tử năm 1938.
[3]thống trị chuyên chế phong kiến (ND)
[4]Ngô Quốc Quang (1957- ), năm 1986 là nghiên cứu viên Ban Nghiên cứu Cải cách Chính trị TW Đảng Cộng sản Trung Quốc, tiến sĩ trường Đại học Princeton... Tháng 7 năm 1997 xuất bản cuốn Triệu Tử Dương và cải cách chính trị.
[5]Sự kiện Thiên An Môn ngày 4/6/1989
Triệu nói: thị trường và chế độ sở hữu là hai mặt của một vấn đề, chỉ làm thị trường, không được, còn phải giải quyết quan hệ chế độ sở hữu. Không thay đối chế độ sở hữu, thị trường khó hình thành cạnh tranh. Sở dĩ kinh tế quốc doanh của các nước phương Tây có thể làm tốt là vì có sự đối lập giữa cạnh tranh thị trường và kinh tế tư nhân, có nghĩa là nói có cơ chế động lực đấu tranh sinh tồn đối mặt với thị trường, đối mặt với kinh tế tư nhân. Kinh tế quốc doanh Trung Quốc không giống như vậy, chỉ có thể chịu lãi chứ không thể chịu lỗ; vì vậy không làm cuộc mổ xẻ lớn với doanh nghiệp quốc doanh không được.
Triệu nói: lâu nay kiên trì tiêu chí xã hội chủ nghĩa là chế độ công hữu hơn nữa còn trở thành khu cấm không thể nghi ngờ. Không đột phá khuôn khổ đó, cải cách không có đường ra. Mà ngay làm chế độ cổ phần lấy chế độ công hữu làm chủ thể, giống như vậy cũng không được; vì điều đó không có khác biệt gì lớn với chế độ công hữu, nếu thực hiện chế độ cổ phần thì cũng phải có ít nhất một phần ba là kinh tế tư nhân mới được. Ngoài số ít doanh nghiệp cơ sở, sự nghiệp công ra, đều nên để dân quản.
Triệu nói: chỉ có thay đổi chế độ quốc hữu, chính phủ mới có thể không can thiệp xí nghiệp, mới có thể tách rời chính quyền và doanh nghiệp, mới có thể tránh được giao dịch quyền tiền, mới có thể giải quyết vấn đề hủ bại; đồng thời chỉ có làm như thế mới có thể hình thành cơ chế cạnh tranh thị trường công bằng, doanh nghiệp mới trở thành chủ thể của thị trường. Vì thế thay đổi chế độ sở hữu là căn bản. Chế độ sở hữu chưa thay đổi, trong tình hình doanh nghiệp quốc doanh còn ở vào địa vị lũng đoạn, nếu hoàn toàn mở cửa giá cả thì chỉ tổn hại người tiêu dùng hơn nữa còn nguy hiểm. Hiện nay không đi sâu cải cách được, độ khó của cải cách, đều ở vấn đề chế độ sở hữu.
Đến đó Triệu cảm khái nói: về tư tưởng bản thân tôi còn mấy vấn đề chưa giải quyết:
Một là, vừa muốn cải cách, lại muốn duy trì khu cấm, khó thay!
Một là, vừa muốn nâng cao hiệu quả kinh tế, phát huy tính tích cực, lại vừa muốn duy trì công ăn việc làm ổn định, khó thay!
Một là, dưới sự khống chế của “chính trị những ông già”, muốn tôn trọng người già, lại muốn thay đổi mô thức tư duy chính trị cũ của những ông già, khó thay!
Triệu lại nói: không thay đổi sự can thiệp, khống chế của đảng, tiến hành cải cách quả là khó. Nhưng nếu không có lực ngưng tụ cũng khó.
Triệu nói: Ở Trung Quốc, tôi đề xuất “cải tạo” công tác chính trị tư tưởng, đều nói không được, dẫn tới Bí thư các tỉnh phản đối, sức cản rất lớn, chỉ có thể nêu “tăng cường cải thiện sự lãnh đạo của đảng”. Tại Liên Xô, Gorbachov áp dụng biện pháp đảng ra rìa, thành lập một Ủy ban dưới Tổng thống và áp dụng biện pháp bầu cử trực tiếp lãnh đạo cải cách.
Triệu nói: cải cách ở Liên Xô, một cái là [Nikita] Khrushchev đột phá sùng bái cá nhân Stalin; một cái là Yeltsin đột phá chế độ xã hội chủ nghĩa và sự lãnh đạo của đảng cộng sản. Yeltsin là một nhân vật, nhưng cũng có hai loại khả năng tính.
Triệu cho rằng cải cách có những rủi ro nhất định. Gorbachev chỉ làm cân bằng, không dám chịu trách nhiệm, như thế cũng không được.
Tôi hiểu là ở đây Triệu đề xuất Yeltsin có hai tiền đề, một là cải cách thành công, hai là thế lực bảo thủ Liên Xô lớn, có khả năng phục hồi, từ dó dẫn tới cải cách thất bại. Tôi cho rằng: ở đây, Triệu đề xuất “cải tạo” công tác tư tưởng, ý nghĩa của nó rất trọng đại. Nếu như nói chỉnh phong Diên An năm 1942, chủ tịch Mao đề xuất: cải tạo việc học tập của chúng ta là nhằm vào đường lối tả khuynh do Vương Minh là đại biểu, lấy bối cảnh là chủ nghĩa giáo điều quốc tế cộng sản do Stalin là đại biểu; thế thì, lần này Triệu đề xuất phải “cải tạo” công tác chính trị tư tưởng là nhằm vào mô hình xã hội chủ nghĩa Liên Xô; đó là muốn thực hiện chế độ xã hội chủ nghĩa thì phải đổi mới chế độ lãnh đạo của đảng. Điều này có thể thuyết minh trong nội dung cuốn sách Triệu Tử Dương và cải cách chính trị của Ngô Quốc Quang [4] . Trong bài viết Gorbachev nhớ lại lần gặp Triệu có nói, Triệu đã từng hỏi ông ta: “chính thể một đảng liệu có thể thực hiện thông suốt không? (tức chế độ một đảng liệu có thể bảo đảm phát huy dân chủ hay không? Dưới điều kiện chế độ một đảng liệu có thể tiến hành giám sát đôn đốc có hiệu quả mặt trái không? Liệu có thể tiến hành đấu tranh với hiện tượng lừa đảo mưu lợi trong cơ quan đảng, chính?) Đoạn nói này cũng có thể thuyết minh Triệu đã có tư tưởng nhìn trước, muốn tiến hành cải cách chính trị.
Tiếp đó Triệu lại bàn đến hiện nay kinh tế thế giới đang hướng tới nhất thể hóa, sự phát triển của công ty siêu quốc gia, sẽ làm cho quan niệm của người ta đối với khái niệm chủ quyền quốc gia, thậm chí quan niệm dân tộc phát sinh thay đổi.
Ngay khi đó, tôi đã nói tới mấy cách nhìn hình thành qua mấy năm tự mình quan sát suy nghĩ: bất kể là chủ nghĩa này hay chủ nghĩa nọ, chỉ cần gia tăng của cải cho xã hội loài người thì là chủ nghĩa tốt; bất kể chế độ này chế độ kia, chỉ cần có thể phát triển sức sản xuất, nâng cao mức sống của nhân dân thì là chế độ tốt; bất kể loại hình thái ý thức này hay hình thái ý thức nọ, chỉ cần thúc đẩy xã hội loài người tiến bộ thì là hình thái ý thức có giá trị. Sẽ có thể thoát khỏi sự trói buộc của hình thái ý thức cũ.
Triệu hỏi tôi: quan niệm của anh đã thay đổi như thế nào?
Tôi nói: ngày hôm nay khi toàn cầu thị trường hóa, kinh tế thế giới nhất thể hóa, đặc biệt là đi tới thông tin hóa, đã là thị trường trong nước quốc tế hóa, thị trường quốc tế quốc nội hóa; đã là trong anh có tôi, trong tôi có anh, chặt chẽ không thể tách rời; đang ở trong thời kỳ cách mạng kinh tế mới; tự do, dân chủ, khoa học, pháp trị đã thành qui luật phổ biến của nhân loại tiến bộ; sự phát triển của xã hội loài người đã vượt qua giới hạn của dân tộc và địa vực quốc gia; nhất là với sự xuất hiện của vũ khí hạt nhân, sự phá hỏng môi trường sinh thái, lợi ích của nhân loại đã được nâng lên vị trí thứ nhất, đòi hỏi phải có ý thức toàn cầu, không thể còn cuộc đấu tranh hình thái ý thức “mày sống tao chết” nữa.
Triệu lại hỏi tôi: cái quan niệm mới này của anh đã lại thay đổi như thế nào đấy?
Tôi nói: hiện nay các vùng, các dân tộc trên thế giới dưới sự thúc đẩy của lực lượng thị trường đã đi vào thời kỳ kết nối lớn, kỷ nguyên mới của xã hội loài người sẽ đến, không còn do chủ nghĩa nào đó làm mục tiêu cuối cùng, bởi vì xã hội loài người cuối cùng đang vận động, phát triển tiến lên cũng giống như các sự vật khác là không có chỗ tận cùng, tất cả đều đang thay đổi, làm gì có mục đích cuối cùng? Bất kể là chủ nghĩa tư bản hay chủ nghĩa xã hội đều đang tự mình vứt bỏ, và phát triển thay đổi, trước đây chính là đã thiết kế một mục đích cuối cùng, lại nâng lên thành hình thái ý thức và tiến hành cuộc đấu tranh “mày sống tao chết” không từ thủ đoạn, nên mới dẫn tới nhiều lần tai họa lớn cho xã hội loài người trong thế kỷ XX.
Tôi nói: trước đây có khả năng tôi là một người lý tưởng chủ nghĩa, từ tuổi thiếu niên đã theo đuổi xây dựng một xã hội mới lý tưởng, cũng vì lý tưởng đó mà có nhân sinh quan suốt đời phấn đấu, cho dù có hy sinh cũng không tiếc; thế nhưng xã hội hiện thực làm cho tôi bất mãn với hiện trạng, tôi bắt đầu suy ngẫm lại, nhất là đàn áp phong trào dân chủ yêu nước của học sinh trong sự kiện “4-6” [5] , quân đội nhân dân đàn áp nhân dân khiến tôi cảm thấy không thể suy nghĩ gì nữa. Đại khái có thể là do tôi cũng xuất thân từ tham gia phong trào dân chủ yêu nước học sinh, cuộc đàn áp “4-6” làm tôi nản lòng thoái chí, đối với lý tưởng đã tan tành như ảo mộng; cộng thêm ảnh hưởng cuả trào lưu thế giới mới và sự xuất hiện của trào lưu tư tưởng mới, lại làm cho tầm mắt của tôi mở rộng, cho rằng bây giờ nên cứu toàn nhân loại, sự sinh tồn của loài người là thứ nhất, nhất là tôi hiểu được sự phát triển của chủ nghĩa tư bản hiện đại có hiện tượng “hướng về đồng thuận” với chủ nghĩa xã hội, có thể có nhiều con đường đi tới hiện đại hóa, thực hiện văn minh hiện đại. Vì thế tôi cần nhẩy ra khỏi sự trói buộc của hình thái ý thức cũ.
Cuối cùng tôi kiến nghị với Triệu: hy vọng ông có thể nghiên cứu một số vấn đề, do từng trải của cuộc đời ông là phong phú, cần ghi chép lại những tư liệu quí báu đó.
Đối với việc này, ông trả lời: tâm tình tôi tiêu cực, mục tiêu lý tưởng phấn đấu suốt đời cũng không muốn thay đổi, những vấn đề lịch sử này, thế hệ sau sẽ có người thanh lý, bởi vì có nhiều người có chí vì việc này.
Triệu lại nói: hiện nay tôi vừa không thể xem hồ sơ mà ngay đến những bài nói trước đây của tôi, những tài liệu công khai hay không công khai, muốn lấy về tham khảo một chút đều không cho, lại không thể hẹn người đến thảo luận, khêu gợi lẫn nhau. Rất nhiều cách nhìn mới, quan điểm mới được xuất hiện trong những khêu gợi lẫn nhau, tranh luận với nhau, vì vậy không dễ nghiên cứu.
Tôi nói: đó đúng là vấn đề thực tế.
Bản tiếng Việt © 2007 talawas
[1]Qua Dương (1916- ), nữ, từng là chủ biên tạp chí Tân quan sát, năm 1989 lưu vong sang Mỹ.
[2]Nikolaj Ivanovich Bukharin (1888 - 1938), nhà hoạt động chính trị Liên Xô. Vào Đảng Bônsêvich từ 1906. Lênin đánh giá Bukharin là một trong những nhà lí luận xuất sắc nhất của Đảng. Có nhiều ý kiến sâu sắc, đúng đắn trong việc thực hiện chính sách kinh tế mới của Lenin trong nông nghiệp và đối với nông dân. Bị xử tử năm 1938.
[3]thống trị chuyên chế phong kiến (ND)
[4]Ngô Quốc Quang (1957- ), năm 1986 là nghiên cứu viên Ban Nghiên cứu Cải cách Chính trị TW Đảng Cộng sản Trung Quốc, tiến sĩ trường Đại học Princeton... Tháng 7 năm 1997 xuất bản cuốn Triệu Tử Dương và cải cách chính trị.
[5]Sự kiện Thiên An Môn ngày 4/6/1989
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét