MỘT BÀI VIẾT CỦA ÔNG TRƯƠNG ĐÌNH TUYỂN NGUYÊN BỘ TRƯỞNG BỘ THƯƠNG MẠI, PHẢI NÊN NGHIÊN CỨU VÀ SUY NGẪM ĐỂ ÁP DỤNG :
Con đường đi tới nền kinh tế thị trường của Việt Nam vẫn còn nhiều trở ngại. Ảnh Uyên Viễn.
LTS: Hiện vẫn còn những tranh luận chung quanh cách hiểu khái
niệm “kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa”. Tiếp nối bài
“Nhận thức mới về kinh tế thị trường định hướng XHCN?” của Trần Ngọc
Thơ (TBKTSG số Tân Niên, ngày 5-3-2015), TBKTSG Online giới thiệu bài
viết sau của nguyên Bộ trưởng Thương mại Trương Đình Tuyển viết riêng
cho TBKTSG, để bạn đọc tham khảo.
Có một nội dung quan trọng đang được đặt ra: Chúng ta sẽ xây dựng nền
kinh tế thị trường như thế nào? Thế nào là “định hướng xã hội chủ nghĩa
(XHCN)?
Một định nghĩa vừa mới được đưa ra: “Nền kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở Việt Nam là nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy
luật của kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng XHCN phù hợp
với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Đó là nền kinh tế thị trường
hiện đại và hội nhập quốc tế; có sự quản lý của nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa do Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu dân
giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Qua trao đổi, có ý kiến đồng tình, có ý kiến băn khoăn về sự lựa chọn này, thậm chí, cũng có ý kiến không đồng tình.
Tuy nhiên cho đến nay, vẫn chưa có sự luận giải đầy đủ-ở cả những người
đồng tình và cả những người phản đối- vì sao lại lựa chọn cách diễn đạt
này và vì sao phản đối sự lựa chọn đó?
Bài viết này góp phần thảo luận về những ý kiến nêu trên.
Thế nào là một nền kinh tế thị trường hiện đại và sự cần thiết phải xây dựng một nền kinh tế thị trường hiện đại.
I. Một nền kinh tế thị trường hiện đại trước hết phải là nền kinh tế “vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật thị trường”.
Tuy nhiên, do thời đại ngày nay đã có những thay đổi khác xa so với nhiều thập kỷ trước đây mà nổi bật là:
(1) Sự phát triển rất nhanh, rất mạnh của khoa học- công nghê, dẫn đến
sự phát triển lực lượng sản xuất ở một trình độ rất cao, tạo ra một khối
lượng của cải vật chất khổng lồ; nhiều ngành sản xuất hàng hóa và dịch
vụ với nhiều sản phẩm mới xuất hiện, tuổi đời của sản phẩm được rút
ngắn. Điều này dẫn đến quá trình gia nhập, rút khỏi thị trường và tái cơ
cấu sản xuất diễn ra liên tục, trên phạm vi rộng.
Chỉ có tín hiệu của thị trường mới có thể khả dĩ cung cấp thông tin chính xác cho các hoạt động này.
Khi cung lớn hơn cầu, giá cả sẽ thấp hơn giá trị, kinh doanh bị lỗ. Chỉ
có doanh nghiệp nào có giá thành thấp hơn giá thị trường mới tồn tại
được. Đây cũng là động lực để các doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ
nhằm đạt được lợi nhuận tốt hơn. Nếu không, phải rút ra khỏi thị trường.
Khi đó, nguồn cung sẽ giảm và một quan hệ cung-cầu mới được xác lập.
Trong trường hợp cung thấp hơn cầu, giá cả sẽ cao hơn giá trị; kinh
doanh có lợi nhuận cao, doanh nghiệp sẽ đầu tư thêm nguồn lực để có lợi
nhuận nhiều hơn; các nhà kinh doanh khác cũng có thể chuyển vốn vào đầu
tư cho đến khi xác lập quan hệ cung cầu mới theo trục lợi nhuận bình
quân.
Ở đây, trục xoay để phân bố nguồn lực – cũng có thể nói trục xoay của kinh tế thị trường là giá thị trường.
(2) Toàn cầu hóa với sự dịch chuyển tự do của các yếu tố của quá trình
tái sản xuất hàng hóa và dịch vụ từ nước này sang nước khác trên phạm vi
toàn cầu, làm cho trường hoạt động của các chủ thể kinh tế mở rộng
trong không gian và thay đổi theo thời gian với nhịp độ rất nhanh.
Trong trường hợp đó, sự can thiệp trực tiếp của nhà nước trở nên “bất
khả thi” không những kém hiệu quả mà còn có thể gây ra những tác động
tiêu cực.
Từ đó dẫn đến kết luận: thị trường là cơ sở để phân bổ và sử dụng hiệu
quả các nguồn lực. Trong điều kiện của thế giới hiện đại nhà nước không
có khả năng làm tốt điều đó.
II. Kinh tế luôn gắn với những vấn đề xã hội và môi trường. Trong khi
đó, các doanh nghiệp luôn chạy theo lợi nhuận của chính họ mà không
quan tâm đầy đủ đến lợi ích xã hội và bảo vệ môi trường, dẫn đến sự phân
cực xã hội rất nhanh và môi trường bị hủy hoại nghiêm trọng.
Bất bình đẳng, xã hội bị phân cực là nguyên nhân dẫn đến rối loạn, ảnh
hưởng đến tăng trưởng. Môi trường bị hủy hoại làm tăng trưởng phải trả
giá đắt, không bảo đảm phát triển bền vững. Trong điều kiện bùng nổ nông
tin, dân trí được nâng cao, ý thức đân chủ ngày càng mạnh mẽ dẫn đến
các phong trào xã hội chống lại các hiện tượng này.
Mặt khác, trong điều kiện bất đối xứng về thông tin, các chủ thể không
thể biết chính xác hành động của nhau nên thị trường mang tính tự phát
rất cao,chưa kể đến sự đầu cơ, thao túng, rất dễ gây ra khủng hoảng và
thực tế đã bị khủng hoảng.
Người ta tính rằng trong thế kỷ 20 và chỉ thập niên đầu của thế kỷ 21 đã
có hàng trăm cuộc khủng hoảng lớn nhỏ, điển hình là cuộc đại khủng
hoảng 1929-1933 và cuốc khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn
cầu bắt dầu từ năm 2008 mà hậu quả còn kéo dài cho đến ngày nay.
Như vậy, thị trường cũng bị thất bại và thực tế đã thất bai. Do đó, phải
có vai trò của nhà nước. Vấn đề ở đây là nhà nước làm gì? Vai trò đến
đâu? Và bằng cách nào thực hiện vai trò đó?
Trước đây, ngay cả những nước theo chủ nghĩa tư bản, nhà nước đã từng
làm kinh tế thông qua những doanh nghiệp do nhà nước làm chủ sở hữu. Đây
là thời kỳ nhà nước sở hữu.
Nhưng thực tế chỉ ra rằng, doanh nghiệp nhà nước (DNNN) thường kém hiệu
quả, nhất là khi kinh tế phát triển, nhu cầu xã hội tăng lên, đòi hỏi số
lượng và quy mô doanh nghiệp tăng theo, nhà nước không thể “ôm” nổi.
Chủ sở hữu nhà nước trở thành “vô chủ”.
Các nước đều phải thực hiện quá trình tư nhân hóa, chỉ giữ lại một số
rất ít doanh nghiệp để thực hiện các mục tiêu chính sách mà tư nhân
không muốn làm hoặc chưa đủ sức làm, thậm chí có khi chỉ là vì mục tiêu
chính trị chứ không phải do tính tất yếu kinh tế. Nhà nước về cơ bản
không còn giữ vai trò sở hữu nữa. Nhà nước chuyển sang đóng vai trò can
thiệp bằng các mệnh lệnh hành chính (như quy định giá, quy định lãi
suất…)
Nhưng như trên đã nói, trong thế giới hiện đại, lực lượng sản xuất đạt
đến trình độ rất cao, toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, các mối quan hệ
kinh tế ngày càng phức tạp, tính tùy thuộc giữa các nền kinh tế ngày
càng chặt chẽ, sự biến động của một nước tác động rất nhanh, rất mạnh
đến nước khác; sự can thiệp hành chính của nhà nước trở nên kém hiệu
quả, thậm chí trong không ít trường hợp còn gây rối loạn. Đây là thất
bại của nhà nước. Nhà nước chuyển từ chức năng can thiệp sang chức năng
điều tiết.
Trong bài viết đầu năm 2014 Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng dùng khái niệm
“Nhà nước kiến tạo phát triển” (Trong buổi hội thảo tại Bộ KH-ĐT, ông
Tony Blair, nguyên Thủ tướng Anh có nói đại ý: Nhà nước đã chuyển từ
thời kỳ nhà nước sở hữu sang thời ký nhà nước can thiệp và nay đã là nhà
nước điều tiết. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng khái niệm “ nhà nước
kiến tạo phát triển” có nội hàm rộng hơn và do đó đầy đủ hơn). Nhà nước
kiến tạo phát triển là nhà nước bảo đảm:
- Môi trường vĩ mô ổn đinh, môi trường kinh doanh thông thoáng và minh
bạch, có thể tiên liệu được nhằm tạo thuận lợi nhất cho kinh doanh.
- Xây dựng hệ thống pháp luật, điều chỉnh hành vi của mọi tổ chức, cá
nhân để: (i) bảo đảm quyền tự do kinh doanh, bảo vệ nhà đầu tư (ii) cạnh
tranh công bằng (iii) Bảo vệ sức khỏe nhân dân và môi trường sinh thái…
- Coi trọng giáo dục và dào tạo, phát triển nguồn nhân lực, khoa học và
công nghệ - yếu tố then chốt để nâng cao dân trí, tạo cơ hội việc làm,
tăng năng suất lao động, tăng thu nhập của dân cư.
- Gắn phát triển kinh tế với phát triển văn hóa nhằm nâng cao không chỉ đời sống vật chất mà cả đời sống tinh thần của nhân dân.
- Sử dụng nguồn lực của nhà nước và các công cụ điều tiết khác để thực
hiện chiến lược “tăng trưởng bao trùm”nhằm thu hẹp khoảng cách phát
triển giữa các vùng và chênh lệch thu nhập giữa các tầng lớp dân cư, bảo
đảm mọi vùng miền, moi tầng lớp dân cư đều được thụ hưởng thành quả của
tăng trưởng.
- Đề cao trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp: trách nhiệm với cộng đồng
và người lao động tại doanh nghiệp, trách nhiệm với môi trường và trách
nhiệm chấp hành pháp luật (CSR).
III. Mặc dầu đã chuyển từ nhà nước sở hữu sang nhà nước can thiệp và
từ nhà nước can thiệp sang nhà nước kiến tạo nhưng bản chất của nhà nước
là quan liêu, nhà nước cũng thường bị những nhóm lợi ích chi phối, thao
túng chính sách.
Vì vậy, cần đề cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt
động của Nhà nước đi đối với việc coi trọng vai trò của xã hội- trong đó
có các tổ chức phi chính phủ, các nhà nghiên cứu độc lập tham gia vào
quá trình phản biện, xây dựng chính sách.
Chính họ, bằng kiến thức và những trải nghiệm thực tiễn của mình sẽ cung
cấp các kinh nghiệm thực chứng làm cho chính sách sát đúng, phù hợp với
thực tiễn cuộc sống hơn, nhằm hạn chế thất bại của thị trường và nhà
nước. Họ cũng là người giám sát quá trình thực thi chính sách.
Tổng quát lại: Nền kinh tế thị trường hiện đại là nền kinh tế vận hành
đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật thị trường đồng thời phản ánh được xu
thế phát triển của thời đại, hóa giải được những thách thức đặt ra trong
thế giới hiện đại. Thể chế để tạo lập và vận hành nền kinh tế ấy phải
dựa trên 3 trụ cột: thị trường, Nhà nước và xã hội.
Về hội nhập quốc tế
Ngay từ cuối thập niên 90 của thế kỷ 20, Đảng đã xác định: Trong thời
đại ngày nay, toàn cầu hóa là xu thế lớn, ngày càng cuốn hút các quốc
gia, dân tộc vào tiến trình này. Đảng đã đề ra nhiều nghị quyết về hội
nhập quốc tế. Như vậy, về nguyên tắc, hội nhập nằm ngay trong tính chất
của thời đại.
Với cách lý giải về nền kinh tế thị trường hiện đại như trên thì không
nhất thiết phải thêm cụm từ “hội nhập quốc tế” vào nội dung này. Tuy
nhiên, đưa thêm cụm từ “hội nhập quốc tế” là để khẳng định một chủ
trương đã có, cần thực hiện tốt hơn cũng không thừa. Hơn nữa, “hội nhập
quốc tế” còn mang hàm ý là các văn bản quy phạm pháp luật trong nước
phải tương thích với định chế của tổ chức mà nước ta đang hội nhập.
Theo định hướng xã hội chủ nghĩa
Trên thế giới đã có nền kinh tế thị trường xã hội (ở các nước Bắc Âu,
Cộng hòa Liên bang Đức….). Trong các nền kinh tế này, Nhà nước dùng
công cụ thuế (thuế thu nhập, thuế tài sản, thuế thừa kế…) được đánh ở
mức cao nhằm điều tiết bớt thu nhập và tài sản của những người giàu,
hình thành nguồn lực của nhà nước để đầu tư vào phúc lợi xã hội (y tế,
giáo dục, các công trình văn hóa, vận tải công cộng…), hình thành các
quỹ an sinh, quỹ bảo hiểm (bảo hiểm thất nghiệp, hỗ trợ bảo hiểm y tế
cho người nghèo,.. ) ở mức tương đối cao.
Nền kinh tế thị trường xã hội, theo các chính sách nêu trên chú ý đến sự
phát triển xã hội và lợi ích cộng đồng ở một mức độ nhất định, phù hợp
với sự phát triển kinh tế. Tuy nhiên, do thể chế chính trị đa đảng, các
chính sách này không ổn định và tính hướng đích không cao do tùy thuộc
vào chính sách của từng đảng. Khi đảng cầm quyền thay đổi thì các chính
sách nêu trên cũng thay đổi (mức điều tiết thay đổi…).
Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN khác với nền kinh tế thị trường
xã hội ở điểm nào? Và sự hợp lý khi đưa cụm từ này vào khái niệm nền
kinh tế thị trường mà chúng ta đang xây dựng?
- Nói định hướng là nói sự vận động theo một hướng nào đấy, nhằm đạt tới
một đích đến nào đấy. Con đường cụ thể để tới đích đến ấy có thể phải
qua thời gian mới rõ dần, phải vừa đi vừa tìm, bước trước mở lối cho
bước sau nhưng cứ phải nhằm hướng ấy mà đi. Hướng đi ấy-như nhiều lần
Đảng đã khẳng định là: “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn
minh”.
-Nói “chủ nghĩa” là nói đến hệ thống những quan điểm, ý thức, hệ tư
tưởng, làm cơ sở lý thuyết chi phối, hướng dẫn tư tưởng và hành động của
con người. Hệ thống quan điểm đó có thể được khởi xuất từ một người,
nhưng được một tập hợp người đi theo.
Như vậy, nói định hướng XHCN trong việc xây dựng thể chế kinh tế thị
trường ở Việt Nam là nền kinh tế đó được xây dựng trên cơ sở một hệ tư
tưởng nhằm xác định hướng đi bảo đảm mục tiêu tổng quát là: “Dân giàu,
nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.
Nó khác với kinh tế thị trường xã hội ở chỗ hướng đi là ổn định, do một
đảng duy nhất lãnh đạo, mục tiêu là cụ thể, chú trọng tính công bằng và
dân chủ ở mức cao; an sinh xã hội và phúc lợi xã hội được coi trọng ngay
trong từng chính sách phát triển và ngày càng tốt hơn theo từng nấc
thang phát triển, dựa trên một hệ tư tưởng đã trở thành chủ thuyết.
Điều cần lưu ý ở đây là tính thời đại là nhân tố bao trùm. Một chủ
thuyết muốn có sức sống lâu bền phải phản ánh được xu thế phát triển của
thời đại, hóa giải được những thách thức mà thời đại đặt ra; không được
giáo điều mà phải luôn bổ sung, chỉnh sửa, hoàn thiện nó.
Tuy nhiên, phải thấy rằng đây không phải là con đường dễ dàng. Nó đòi
hỏi Đảng phải thật sự trong sạch, dấn thân vì lợi ích của dân tộc; phải
tạo được một cơ chế giám sát hiệu quả, đặt Đảng dưới sự giám sát của
người dân; không được đặc quyền đặc lợi.Đảng phải có năng lực sáng tạo,
tinh thần đổi mới.
Về quản lý nhà nước trong nền kinh tế thị trường
Ở bất kỳ một nền kinh tế nào cũng có vai trò của nhà nước. Điều khác
nhau là ở chỗ vai trò đó thể hiện thế nào, mức độ đến đâu? Nhà nước sở
hữu, nhà nước can thiệp, hay nhà nước kiến tạo?
Ở trên đã làm rõ vai trò kiến tạo phát triển của nhà nước và nhà nước là
một trong ba trụ cột của một nền kinh tế thị trường hiện đại. Vì vậy,
không cần thiết đưa thêm cụm từ “có sự quản lý của nhà nước” vào nội
dung đã nêu. Sử dụng cụm từ “có sự quản lý của Nhà nước” cũng không phản
ánh chính xác vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường hiện
đại.
Về sự lãnh đạo của Đảng
Sự lãnh đạo của Đảng đã được khẳng định trong Hiến pháp 2013. Hơn nữa,
Đảng lãnh đạo chủ yếu bằng Nhà nước, thông qua Nhà nước. Mà, vai trò của
Nhà nước đã được luận giải ở phần trên, không cần thiết thêm cụm từ
“dưới sự lãnh đạo của Đảng”.
Mặt khác, nhà nước bằng các công cụ chính sách định hướng các lực lượng
thị trường. Thị trường hiện đại - cũng theo luận giải ở trên bao gồm ba
“trụ cột”. Trong đó “thị trường” hoạt động theo quy luật khách quan, đó
là quy luật cung cầu, quy luật cạnh tranh và quy luật lợi nhuận. Đưa
thêm cụm từ “dưới sự lãnh đạo của Đảng sẽ xuất hiện câu hỏi: Đảng có
lãnh đạo “thị trường” không và lãnh đạo theo phương thức nào?
Tổng quát lại: Nên xác định là “xây dựng nền kinh tế thị trường hiện
đại, theo định hướng XHCN” là đủ. Cũng có thể bổ sung thêm cụm từ “hội
nhập quốc tế”, và thể hiện là: “xây dựng nền kinh tế thị trường hiện
đại, hội nhập quốc tế theo định hướng XHCN”.
Về kinh tế nhà nước và DNNN trong nền kinh tế thị trường hiện đại theo định hướng XHCN
- Kinh tế nhà nước bao gồm tài nguyên thiên nhiên do nhà nước là chủ sở
hữu, ngân sách nhà nước, các nguồn dự trữ nhà nước, và cả DNNN.
Kinh tế nhà nước là lực lượng vật chất, cùng với các công cụ điều tiết
và các chính sách khác để nhà nước thực hiện chiến lược tăng trưởng bao
trùm, bảo đảm định hướng XHCN của sự phát triển. Vì vây,kinh tế nhà nước
có vai trò quan trọng. Trong đó, DNNN phải hoạt động hiệu quả, tài
nguyên thiên nhiên phải được sử dụng tiết kiệm; ngân sách nhà nước phải
càng ngày càng lớn cùng với sự phát triển của đất nước theo phương chậm
“dân giàu- nước mạnh”. Dân có giàu thì nước mới mạnh và từ dân giàu để
làm nên nước mạnh.
- Về DNNN: kinh tế thị trường không loại trừ DNNN nhưng DNNN cũng phải
đặt trong môi trường cạnh tranh bình đẳng như các doanh nghiệp thuộc các
thành phần kinh tế khác. Đây là yếu tố quan trọng buộc hoạt động của
DNNN phải minh bạch và hiệu quả.
Tuy nhiên, cần nhận thức đúng tính giai đoạn và vai trò giới hạn của
DNNN vì thực tiễn lịch sử chỉ rõ DNNN là kém hiệu quả, nhất là khi quy
mô kinh tế tăng lên, trường kinh doanh của doanh nghiệp được mở rộng,
DNNN lại không được đặt trong môi trường cạnh tranh.
Vì vậy, trước khi dùng DNNN là công cụ thực hiện chinh sách cần đặt câu
hỏi: Có lực lượng nào hoặc cơ chế nào thay thế tốt hơn không? Trong điều
kiện nước ta, khi kinh tế tư nhân còn bé nhỏ, tiềm lực tài chính, đặc
biệt là tiềm lực công nghệ còn rất yếu kém, (nhiều khi có tiền cũng chưa
dám đầu tư vì rủi ro lớn) DNNN có thể và cần phải là công cụ để thực
hiện chính sách công nghiệp.
Thử hỏi trong điều kiện nước ta hiện nay, nếu cần (người viết nhấn mạnh)
phát triển điện hạt nhân, có doanh nghiệp tư nhân nào có thể đầu tư vào
lĩnh vực này. Và, không chỉ điện hạt nhân ngay cả những dàn khai thác
dầu mà công ty dịch vụ cơ khí hàng hải thuộc Tập đoàn Dầu khí Việt Nam
đang chế tạo, trong điều kiện nước ta hiện nay cũng khó có doanh nghiệp
tư nhân (DNTN) nào làm nổi?
Mặc dầu khẳng định vai trò quan trọng của kinh tế nhà nước, trong đó có
DNNN nhưng đối với nước ta, muốn phát triển nhanh, bảo đảm dân giàu nước
mạnh, cùng với cổ phần hóa, tái cơ cấu DNNN, phải lấy kinh tế tư nhân
của người Việt Nam, thông qua doanh nghiệp tư nhân và công ty cổ phần
đại chúng làm động lực chủ yếu.
Để nền kinh tế thị trường hiện đại vận hành hiệu quả, cần:
- Bảo đảm sự phát triển đồng bộ các loại thị trường, các yếu tố của kinh
tế thị trường. Không phát triển đồng bộ, các loại thị trường, các yếu
tố của kinh tế thị trường sẽ cản trở, kìm hãm lẫn nhau.
- Phải đổi mới chính trị đồng bộ với đổi mới kinh tế. Không đổi mới
chính trị sẽ cản trở đổi mới kinh tế. Cần lưu ý rằng hệ thống chính trị
không chỉ là những chủ thể thực thi chính sách kinh tế mà còn là đường
dẫn cho các chính sách kinh tế đến với thị trường, doanh nghiệp.
- Tăng cường pháp chế, xây dựng nhà nước pháp quyền.
- Phát triền cơ sở hạ tầng giao thông, năng lượng, thông tin nhằm tạo
thuận lợi cho việc dịch chuyển các nguồn lực đến các khu vực có nhu cầu
phát triển.
Cuối cùng, việc tham gia các hiệp định mậu dịch tự do mới sẽ thúc đẩy
việc hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường hiện đại ở nước ta.
Trương Đình Tuyển
Nguyên Bộ trưởng Thương mại
(TBKTSG Online)
Từ ngày triều đình mới lập ra huân chương Sao Đỏ,
Ếch Rêu là một trong những nghệ sĩ đầu tiên nhận được vinh dự trao tặng
phần thưởng danh giá này. Thật dễ hiểu khi lục tìm các tờ báo vào thời
kỳ đó, tràn ngập những bài viết, những phỏng vấn, các hồi ức về ngài Ếch
Rêu. Ngay trên trang nhất của tờ “Sự Thật Đầm Lác” đăng một bài dài của
Tổng biên tập Cú Mèo. Bài viết với những lời lẽ nhiệt thành, mực thước
của một vị lão thành cách mạng. “Xuất thân từ tận đáy xã
hội, trong các vũng nước tù đọng, từ đám nòng nọc đứt đuôi, Ếch Rêu lớn
lên hòa nhập vào dòng bão táp cách mạng. Ngài dấn thân vào phong trào
đấu tranh đòi quyền bình đẳng giữa các loài vật. Kể hết những đóng góp
của ngài cho sự phát triển văn hóa văn nghệ xứ Đầm Lác gần như là một
việc không thể”. Tờ “Thời báo Đầm Lác”, bài của Giáo sư Cò Bợ ngân nga như một bản tình ca. “Về
nghệ thuật, ngài Ếch Rêu là người dặt nền móng cho trường phái nghệ
thuật mới với tên gọi “lãng mạn Đầm lầy”. Tiếng “uôm uôm” của ngài mới
rền vang, dân dã, ấn tượng làm sao! Họa mi ư? Vàng anh ư? Trống rỗng, vô
vị, sặc mùi tư sản. “Uôm uôm” là tiếng hát, là khát vọng của mọi con
tim nô lệ đang hướng về trời xanh, chờ đợi những cơn bão tố”. Tờ “Văn nghệ Ếch” thì đăng hàng loạt bài của các cây bút có uy tín bình luận về sự nghiệp Ếch Rêu.
N.H.L.
Mùa Hè năm 2009, tôi về quê thăm cụ giáo Trần Bổng. Tôi là cháu gọi cụ
bằng dượng lại vừa là học trò thời cụ đang làm hiệu trưởng trường cấp
hai của xã. Dù còn minh mẫn, nhưng gần 90 tuổi ông cụ đã bắt đầu quên
vài chuyện và thỉnh thoảng nhắc lại những câu chuyện vừa kể trước đó. 
1. Các nhà xã hội học kêu gào đến khản giọng về việc đạo đức xuống cấp nghiêm trọng, “ sự tử tế trở thành cụm từ sáo rỗng và xa xỉ!”[1].
Các vụ cướp giếp hếp ngày càng tàn bạo, cái sự đối xử của con người với
con người ngày một lạnh lùng. Triều đình lo quá, vội vàng phát động học
tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Đã dăm năm hơn, phong
trào “sâu rộng đến mọi tầng lớp xã hội”, vậy mà xem chừng cái bức tranh
đạo đức vẫn không sáng lên được chút nào.
