BIA MỘ CHÓ CỦA CỤ PHAN BỘI CHÂU
Ngô Minh
Bia mộ con Vá và con Ky
BIA MỘ CHÓ CỦA CỤ PHAN BỘI CHÂU
Ngô MinhThời gian bị thực dân Pháp giam lỏng ở ngôi nhà trên dốc Bến Ngự, Huế (bây giờ gọi là 92- đường Phan Bội Châu) từ 1925- 1940, cụ Phan Bội Châu có nuôi hai con chó. Cụ đặt tên là con Vá và con Ki. Cụ rất yêu hai chú chó vì chúng thủy chung và dũng cảm. Khi hai chú chó bị đau yếu mà mất, cụ đều đắp mộ và đề bia mộ bằng chữ Hán, chữ Quốc ngữ. Hiện dưới chân phần mộ Phan Bội Châu ở nhà Lưu niệm cụ Phan có mộ Con Vá ,Con Ki và 3 tấm tấm bia mộ chí, tấm bia chữ Hán và tấm bia chữ Quốc ngữ.
Mộ con Vá là tấm bia “ Nghĩa dũng cẩu “Con Vá ”chi trủng” . Bia Quốc ngữ dịch như sau :” Vì có dũng, nên liều chết phấn đấu, vì có nghĩa nên trung thành với chủ. Nói thời dễ, làm thiệt khó, người còn vậy, huống gì chó. Ôi con Vá này , đủ hai đức đó, há như ai kia, mặt người lòng thú ; nghĩ thế mà đau , dựng bia mộ chó”. Giải thích tại sao phải đựng bia mộ con Vá, trên tờ Trung kỳ tuân báo số 14,ngày 15-4-1936, cụ Phan Bội Châu có đăng bài kể về lịch sử con Vá nghĩa dũng rất sâu sắc. Con Vá mất ngày 21 tháng 5 năm Giáp Tuất ( 1934) . Cụ Phan thương chó, đắp mồ táng cho nó. Mồ cao rộng một thước tây, ở gần phía dưới chân sinh huyệt của cụ. Trên mộ chó có tấm bia cao một thước ta khắc 5 chữ “ Nghĩa dũng cẩu chi trung”. Một ông khách đến chơi, thấy cụ Phan dựng bia mộ chó, bảo “Ông sao quá đa sự, coi chó như người ?”. Cụ Phan trả lời : “Nhưng theo về nguyên tắc sinh lý thì người với cho có gì phân biệt ; Mà sở dĩ phân biệt là chính ở nơi tinh thần. Nếu tinh thần mà mất hết tri giác, thì người chẳng phải chó là gì ?”. Cụ Phan kể: “Con Vá do một ông bạn ở Bao Vinh cho khi nó mới 3 tháng tuổi. 5 tháng tuổi chủ đi đâu cũng theo đi. Có lần nó đã chiến đấu với một bầy dê, trong đó có con dê râu xồm dài lắm, sừng nhọn mà cong. Lúc đầu lũ dê xúm vào húc Vá. Thế mà một mình con Vá làm cho cả bầy dê phải hoảng hốt, chạy toán loạn. Có lần một đoàn chó Tây của các nhà giàu sang ùa vào cổng nhà cụ Phan. Con Vá một mình “ hồng hộc xông ra cắn”. Đánh nhau một lúc lâu, Vá bị thương hai mù hai mắt. Lúc đó Vá được 7 tuổi. Đó là cái “dũng” của Vá. Vá còn là một con chó có “nghĩa” với chủ. Đối với cụ Phan con Vá như một vệ sĩ. Bọn thực dân suốt ngày đêm cho lũ mật thám theo dõi cụ. Con Vá đã cắn đuổi ít nhất hơn trăm người khách không mời mà tới đó. Nó ghét thứ nhất là những người thình lình vào buồng cụ . Thấy con Vá khôn ngoan, những “ trọc trèm nuôi muông đều để ý tới Vá”. Có lần Vá đưa ông bạn cụ Phan ra ga Huế, giữa đường nó bị bọn xấu bẫy. Vá vị bắt từ bảy giờ sáng đến tám giờ đêm mới thấy chạy về nhà thở ào ào, cổ bị buộc dây. Chắc là Vá phải nhẫn nại cắn đứt dây buộc mới thoát được. Một lần con Vá vị bắt tới 4 ngày, mà nó cũng thoát được về, bụng đói meo vì không ăn uống gì. Chiến công đáng kể nhất của Vá là bắt kẻ trộm. Có lần mụ người ở tham lam, nhân cụ Phan ngủ say, lẻn vào buồng cụ lấy “bao giấy” ( tiền). Nhưng con Vá nằm dưới giường xông ra “hộc” một tiếng rất to, chụp vào chân mụ, buộc mụ phải vất bao giấy lại. Một lần có kẻ trộm đang đêm lẻn vào nhà lấy trộm áo mũ của đứa cháu treo ở móc áo ngoài nhà khách. Con Vá phát hiện ra, sủa vang đuổi theo, buộc tên trộm phải kinh hoàng vất áo mũ lại. Đó là oai linh con Vá. Cụ Phan kể rằng, đối với con Vá “duy chỉ có việc này thì ở trong chủng tộc chó e con Vá là “độc nhất vô nhị”, là nó thấy đồ ăn ở ngoài đường, hay chỗ nào mà trong tay của chủ nó cho ăn, thì nó nhất định không chịu ăn”. Kể xong chuyện con Vá, cụ Phan kết luận:” Giá như người làm tôi dân một nước , vừa dũng, vừa nghĩa, vừa khôn, thảy hết sức giữ nước, cũng in như con Vá giữ nhà, thời từ xưa đến nay làm gì có vong quốc sử nữa ư ? “ Một con chó nghĩa dũng như thế , khi nó chết làm sao mà không thương nhớ, không đắp mộ cho nó !
Còn bia mộ con Ki khắc bằng chữ Hán : ”Nhân trí cẩu “Ki” chi trủng” vào năm Đinh Sửu , tức là sau con Vá 5 năm. Bia mộ chữ Quốc ngữ cụ Phan đề như sau :
” Người hơi có đức nhân thường kém về phần trí; người hơi có đức trí thường kém về phần nhân. Vừa trí vừa nhân thiệt là hiếm thấy ! Ai ngờ con Ki này lại đủ hai đức ấy.
Chung nhau thờ một chủ, thời xem là anh em, chẳng bao giờ như mèo với chó, thiệt là nhân đó. Thấy không phải chủ thời xem bằng cừu thù, chẳng bao giờ vì miếng cơm dẫn dụ, thiệt là trí đó. Trí vừa nhân. Nhân vừa trí, trong giống súc mà người, e đến mày mới thấy . Mày sao vội chết ! Hỡi trời ! Hỡi trời! Lòng ta đau đớn, phải tạc mấy lời. Đau đớn quá ! Đau đớn quá ! Kìa những hạng muông người!”
Chuyện cụ Phan Bội Châu đắp mộ , dựng bia chó tử tế là chuyện có thật. Nhưng đằng sau sự thật đó là sự căm giận, phản ứng của cụ đối với “hạng muông người”, tức hạng người cầm thú, chuyên làm tay sai cho giặc, bán nước hại dân. Lấy chuyện chó nói chuyện người là vậy. Thời nay, bọn tham nhũng đang nảy nòi nhung nhúc khắp nơi mọi chốn. Chúng phá nước, hại dân chẳng khác gì “ hạng muông người” mà cụ Phan lên án. Đọc bia mộ con Vá, con Ki ta càng hiểu chiều sâu của lòng yêu nước thương nòi của cụ Phan, càng căm giận hạng người cầm thú !
